Η απώλεια μνήμης και η εξασθένηση των γνωστικών λειτουργιών αποτελούν έναν αυξανόμενο πρόβλημα, ειδικά καθώς ο πληθυσμός γερνάει. Η νόσος Αλτσχάιμερ και οι συναφείς διαταραχές (ADRD) επηρεάζουν εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως, θέτοντας σημαντικές προκλήσεις για την υγεία και την κοινωνία. Ενώ είναι γνωστό ότι η ηλικία και γενετικοί παράγοντες παίζουν ρόλο, οι επιστήμονες αναζητούν συνεχώς τρόπους για την πρόληψη ή την επιβράδυνση της γνωστικής έκπτωσης.
Μια νέα μελέτη από το Framingham Study, που δημοσιεύτηκε στο JAMA Network Open, ρίχνει φως σε έναν απρόσμενο παράγοντα: τη σύνδεση μεταξύ της κοινωνικής υποστήριξης, και πιο συγκεκριμένα της υποστηρικτικής ακρόασης, και της γνωστικής ανθεκτικότητας. Αυτή η έρευνα προσφέρει μια πιο βαθύτερη κατανόηση του πώς οι κοινωνικές μας σχέσεις μπορούν να επηρεάσουν την υγεία του εγκεφάλου μας, ανοίγοντας νέους δρόμους για παρεμβάσεις και στρατηγικές δημόσιας υγείας.
Γνωστική ανθεκτικότητα: Η «υπερδύναμη» του εγκεφάλου
Η γνωστική ανθεκτικότητα είναι μια θεωρητική έννοια που προσπαθεί να εξηγήσει γιατί δεν αναπτύσσουν όλοι οι ηλικιωμένοι με σημαντική νευροπαθολογία που αποδίδεται στη νόσο Αλτσχάιμερ και συναφείς διαταραχές (ADRD) άνοια. Αναφέρεται στη γενική ικανότητα των γνωστικών διεργασιών να είναι λιγότερο ευαίσθητες σε διαφορές στη δομή του εγκεφάλου από αλλαγές που σχετίζονται με την ηλικία και την ασθένεια. Η βασική προϋπόθεση είναι ότι η γνωστική ανθεκτικότητα είναι η διαφορά μεταξύ της αναμενόμενης και της πραγματικής γνωστικής απόδοσης ενός ατόμου, δεδομένης της υποκείμενης δομής του εγκεφάλου του και του επιπέδου ευαλωτότητάς του σε νευροπαθολογικές αλλαγές. Με απλά λόγια, είναι η ικανότητα του εγκεφάλου να λειτουργεί καλύτερα από ό,τι θα περιμέναμε, δεδομένης της φυσικής του δομής. Αντίθετα, η χαμηλή γνωστική ανθεκτικότητα είναι μια κατάσταση στην οποία ένα άτομο έχει γνωστική απόδοση παρόμοια ή χειρότερη από την αναμενόμενη.
Προηγούμενες μελέτες έχουν υποδείξει ότι παράγοντες όπως το μορφωτικό επίπεδο, η σωματική και πνευματική δραστηριότητα, καθώς και οι κοινωνικές σχέσεις μπορούν να ενισχύσουν τη γνωστική ανθεκτικότητα. Η έρευνα έχει δείξει ότι η μοναξιά και η κοινωνική απομόνωση συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο γνωστικής έκπτωσης και παθολογίας ADRD. Μάλιστα, μια μελέτη διαπίστωσε ότι το μεγαλύτερο μέγεθος κοινωνικού δικτύου συσχετίστηκε με υψηλότερα επίπεδα γνωστικής λειτουργίας πριν από τον θάνατο, ακόμη και με εκτεταμένη νευροπαθολογία που βρέθηκε στην νεκροψία.
Η μελέτη του Framingham
Η παρούσα μελέτη, που χρησιμοποίησε δεδομένα από το Framingham Study, είχε ως στόχο να εξετάσει τη σύνδεση μεμονωμένων μορφών κοινωνικής υποστήριξης με ένα νευροανατομικό μέτρο πρώιμης ευαλωτότητας στην ADRD και τη γνωστική λειτουργία. Το Framingham Study είναι μια από τις μεγαλύτερες και μακροβιότερες, πιο στενά παρακολουθούμενες κοόρτες στις ΗΠΑ.
Η μελέτη περιέλαβε 2171 ενήλικες (μέση ηλικία 63 έτη), χωρίς άνοια, εγκεφαλικό ή άλλες νευρολογικές καταστάσεις, οι οποίοι υποβλήθηκαν σε μαγνητική τομογραφία (MRI) εγκεφάλου και νευροψυχολογικές δοκιμασίες στην ίδια επίσκεψη. Οι συμμετέχοντες ανέφεραν την διαθεσιμότητα 5 τύπων κοινωνικής υποστήριξης, μετρημένη μέσω του Berkman-Syme Social Network Index. Οι μορφές κοινωνικής υποστήριξης που αξιολογήθηκαν ήταν:
- Υποστηρικτική ακρόαση: «Μπορείτε να βασιστείτε σε κάποιον να σας ακούσει όταν χρειάζεται να μιλήσετε;»
- Συμβουλές: «Υπάρχει κάποιος διαθέσιμος να σας δώσει καλές συμβουλές για ένα πρόβλημα;»
- Αγάπη-στοργή: «Υπάρχει κάποιος διαθέσιμος που σας δείχνει αγάπη και στοργή;»
- Συναισθηματική υποστήριξη: «Μπορείτε να βασιστείτε σε κάποιον να σας παρέχει συναισθηματική υποστήριξη;»
- Επαρκής επαφή: «Έχετε τόση επαφή όσο θα θέλατε με κάποιον που νιώθετε κοντά σας, κάποιον τον οποίο μπορείτε να εμπιστευτείτε;»
Η δύναμη της υποστηρικτικής ακρόασης
Τα αποτελέσματα της μελέτης αποκάλυψαν κάτι σημαντικό: η υψηλή διαθεσιμότητα υποστηρικτικής ακρόασης συσχετίστηκε με μεγαλύτερη γνωστική ανθεκτικότητα. Αυτό σημαίνει ότι οι συμμετέχοντες με υψηλή διαθεσιμότητα υποστηρικτικής ακρόασης είχαν καλύτερη γνωστική λειτουργία από ό,τι αναμενόταν για τον χαμηλότερο εγκεφαλικό τους όγκο, που διαφορετικά θα υποδείκνυε αυξημένη ευαλωτότητα στην ADRD σε προκλινικό στάδιο.
Είναι αξιοσημείωτο ότι αυτή η συσχέτιση απουσίαζε για άλλες μορφές κοινωνικής υποστήριξης. Οι άλλες μορφές κοινωνικής υποστήριξης (συμβουλές, αγάπη-στοργή, συναισθηματική υποστήριξη και επαρκής επαφή) δεν ήταν σημαντικοί παράγοντες τροποποίησης της σχέσης μεταξύ της δομής του εγκεφάλου και της γνωστικής λειτουργίας.
Η συσχέτιση αυτή ήταν πιο εμφανής στην ομάδα των νεότερων συμμετεχόντων (κάτω των 65 ετών). Συγκεκριμένα, σε αυτή την ηλικιακή ομάδα, για κάθε μονάδα τυπικής απόκλισης μείωσης στον συνολικό εγκεφαλικό όγκο, η γνωστική απόδοση μειώθηκε κατά περίπου 0,17 μονάδες τυπικής απόκλισης σε όσους είχαν χαμηλή διαθεσιμότητα ακρόασης. Αυτό ισοδυναμεί με περίπου 4,25 χρόνια γνωστικής γήρανσης. Αντίθετα, στους συμμετέχοντες με υψηλή διαθεσιμότητα ακρόασης, η ίδια μείωση στον όγκο του εγκεφάλου συσχετίστηκε με μείωση μόλις 0,01 μονάδων τυπικής απόκλισης στη γνωστική απόδοση, που αντιστοιχεί σε 0,25 χρόνια γνωστικής γήρανσης. Αυτό το εύρημα υποστηρίζει την υπόθεση ότι η υποστηρικτική ακρόαση μπορεί να προσφέρει μια σημαντική προστατευτική επίδραση στη γνωστική λειτουργία, ειδικά σε νεότερες ηλικίες.
Δείτε επίσης: Μπορεί ένα εμβόλιο να μειώσει την άνοια;
Οι πιθανοί νευροβιολογικοί μηχανισμοί
Το ερώτημα που προκύπτει είναι γιατί η υποστηρικτική ακρόαση ειδικά, και όχι άλλες μορφές κοινωνικής υποστήριξης, φαίνεται να συνδέεται με τη γνωστική ανθεκτικότητα. Ενώ άλλες μορφές κοινωνικής υποστήριξης μπορεί να σχετίζονται με την ADRD μέσω φλεγμονωδών, ενδοκρινικών ή αγγειακών μηχανισμών που εμπλέκουν το ψυχολογικό στρες, η υποστηρικτική ακρόαση μπορεί να συμβάλλει μοναδικά στη γνωστική ανθεκτικότητα μέσω νευροβιολογικών μηχανισμών.
Οι ερευνητές υποθέτουν ότι η υποστηρικτική ακρόαση μπορεί να προάγει διάχυτα την επαγόμενη από τις εμπειρίες συναπτική πλαστικότητα και τη νευρογένεση. Για παράδειγμα, μπορεί να συσχετίζεται με τη γνωστική ανθεκτικότητα μέσω νευροπεπτιδίων που εμπλέκονται πιο έντονα σε νευροβιολογικές διεργασίες που διαδραματίζουν ρόλο στην κοινωνική συμπεριφορά και την εκτελεστική λειτουργία, όπως η ωκυτοκίνη. Επίσης, μπορεί να επηρεάζει χρόνιους μηχανισμούς που περιλαμβάνουν παράγοντες τρόπου ζωής ή νευροτροφικούς παράγοντες, όπως ο εγκεφαλικής προέλευσης νευροτροφικός παράγοντας (BDNF), ο οποίος είναι κρίσιμος για τη συναπτογένεση και την νευρική επιδιόρθωση και έχει συνδεθεί τόσο με τη διαθεσιμότητα ακρόασης όσο και με τον χαμηλότερο κίνδυνο ADRD. Μάλιστα, σε ένα μοντέλο ADRD σε ποντίκια, η κοινωνική αλληλεπίδραση έχει αποκαταστήσει την εξασθενημένη γνωστική λειτουργία μέσω αυξημένης νευρογένεσης εξαρτώμενης από το BDNF.
Μια νέα στρατηγική για την υγεία του εγκεφάλου
Τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης έχουν σημαντικές πρακτικές συνέπειες. Υποδηλώνουν ότι, κατά τον σχεδιασμό ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων και σχετικών στρατηγικών δημόσιας υγείας για την προώθηση της νευρογνωστικής υγείας, μπορεί να δικαιολογείται η ακριβής στόχευση συγκεκριμένων μορφών κοινωνικής υποστήριξης, όπως η υποστηρικτική ακρόαση.
Αν και δεν μπορούμε να καθορίσουμε αιτιακή σχέση από αυτή την μελέτη, η συσχέτιση της υψηλής διαθεσιμότητας υποστηρικτικής ακρόασης με την ενισχυμένη γνωστική ανθεκτικότητα είναι ένα ισχυρό εύρημα. Μπορεί να σημαίνει ότι η ενθάρρυνση των ανθρώπων να ακούν ο ένας τον άλλον με προσοχή και κατανόηση θα μπορούσε να αποτελέσει μια αποτελεσματική στρατηγική για τη μείωση του κινδύνου ADRD και την ενίσχυση της γνωστικής ανθεκτικότητας.
Δείτε επίσης: 10 σημάδια άνοιας που δείχνουν ότι οι γονείς σου χρειάζονται βοήθεια
Το «κοινωνικό» μέλλον της υγείας του εγκεφάλου
Η μελέτη αυτή υπογραμμίζει τη σημασία της κοινωνικού μας δικτύου και της ποιότητας των αλληλεπιδράσεών μας για την υγεία του εγκεφάλου. Σε μια εποχή όπου η ψηφιακή επικοινωνία κυριαρχεί, η αξία της αυθεντικής, υποστηρικτικής ακρόασης μπορεί να είναι πιο σημαντική από ποτέ. Η επένδυση σε σχέσεις που προσφέρουν ουσιαστική ακρόαση μπορεί να είναι ένα από τα πιο πολύτιμα δώρα που μπορούμε να κάνουμε στον εγκέφαλό μας. Είναι μια υπενθύμιση ότι η ανθρώπινη σύνδεση δεν είναι απλώς θέμα ευχαρίστησης, αλλά ένα θεμελιώδες συστατικό της ψυχικής και γνωστικής μας ευημερίας.
Πηγή: JAMA Open
